ادب در برابر خداوند متعال
مهمترین نمو ادب ، ادب در برابر خدای متعال است. انسان باید بکوشد
که در محضر پروردگار سبحان کمال ادب را رعایت و ادب حـضـور حضرت
رب العالمین را حفظ کند.[1]
اگرچه مراعـات کـردن دستورات الهی در شئون زنـدگی ، پـیـاده کردن
ادب در برابر اوست امـا عـلاوه بر آن ، عظمت الهی اقتضا می کند که
انسان در مقام ذکر او و اسـمـای مقدسش، آن ها را با ادب یاد کند و
تا می تواند اسمای الهی را بدون پـسـوند جل جلاله یا عز و جل یا
سبحان و تبارک و تعالی ذکر نـکند؛ چنان که ائـمه علیهم السلام
و عالمان ربانی این گونه بوده اند.[2]
سیدبن طاووس (قدس سره) که از بزرگترین علمای شیعه اسـت در
تألیف هایـش هـرگز لـفـظ مـقدس الله را بـدون پسوند جل جلاله ذکر
نکرده است. امام خمینی (قدس سره) نیز نام خداوند را همراه متعال
و سبحان و سایر صفات می آورد.[3]
خلاصـه جـایگاه ویـژه ای در تـوجه به حق تعالی و محبت به او و اظهار
خضوع در برابرش قـائل بـاشد و آن را مـراعات نـمـاید، در روایـتی آمده
است: جوانی به پیامبر اکرم(ص) سلام کرد و از دیدار آن حضرت اظهار
خوش حالی نمود. حضرت به او فرمود: آیا مرا دوست داری؟
عرض کرد: آری، به خـدا سـوگـنـد یا رسـول الله، حضرت فرمود: آیا به
اندازه مادرت؟ عـرض کـرد: افزون تر، حضرت فرمود: به انـدازه خودت؟
عرض کرد: به خدا سوگند یا رسول الله شما را بیشتر دوسـت دارم.
حـضرت فرمود: به اندازه خدا؟ عرض کرد: الله ، الله ، الله ، ای پیامبر،
این مقام نه برای شماست و نه برای دیگری؛ زیرا من شما را برای
دوسـتی خدا دوست دارم. رسول خـدا (ص) به اصـحاب خـویـش رو
کرد و فرمود: خدا را به جهت احسانش به شما و نعمت و دانش بر
شما و مرا به خاطر دوستی خدا دوست بدارید.
بنابر این ادب عبودی در برابر خداوند متعال اقتضا می کند که انسان
هیچ گاه مرتبه و اندازه وجودی خویش را در برابر او فراموش نکند و در
مقام خطاب به او و دعا و خواستن از او ، حالت ذلتخویش را در نظر
بگیرد و تا می تواند خواسته اش را به صورت امر و نـهـی اظهار نکند؛
چنان که قرآن کریم بعضی از تقاضاهای پیامبران الهی از حضرت حق
را این گونه نقل می کند، مثلا حضرت ابراهیم (ع) نسبت به آمرزش
گنهکاران به خداوند عرض می کند:
وَ مَن عَصانی فَإنّک غَفُورٌ رَّحیم (ابراهیم ۳۶)،
و هرکه مرا نافرمانی کند، به یقین تو آمرزنده و مهربانی.[4]
از جمله شـئـون ادب در برابر خـداوند ، ادب در مـقـام دعا و نیایش
است؛ گاهی بی ادبی و جرأت و جسارت دعا کننده در برابر خداوند
کاملا محـسـوس است و احیانا دیده شده است که خدای تعالی را
تهدید می کند که اگر دعایم را مـسـتجاب نکنی چنین و چـنـان می
کنم. هر بنده ای که محبت الهی در دل او راسخ تر باشد اهتمام او
به مراعات آداب محضر پروردگار و آراستن ظاهر و باطن بیشتر است
و خود را همواره به گونه ای قرار می دهد که محبوب بر وی با چشم
نظر بنگرد و هر اندازه که قُـرب انسان به خداوند بیشتر باشد، رعایت
جزیی ترین آداب در نهاد او قوی تر است. کسی که خود را در محضر
پروردگار می بیند باید آدابی را رعایت کند؛ از جمله آداب:
۱) همواره به خداوند متعال توجه داشته باشد و به دیگری ملتفت
نشود.
۲) اگر در درگاه الهی قرب و منزلتی پیدا کرد و مجال مناجاتی برایش
حاصل شد هرگز مرتبه خود را فراموش نکند و از حد عبودیت وبندگی
تجاوز ننماید، دچار عجب و غرور نشود.
۳) هر اندازه که سؤال و خطاب از صورت امر و نهی و نفی دورتر باشد
به ادب نزدیک تر است.
۴) ندیدن خود و نام نبردن از خویش هنگام بیان نعمتی از نعمت های
پروردگار متعال همان طور که رسول خدا (ص) فرمود: زُویَت لی الأرض
فَرَأیت مشارقها و مغاربها یعنی زمین پیچیده شد و مشارق و مغارب
آن را به من نشان دادند و نفرمود: من مشرق و غرب عالم را دیدم.
خواست نام خویش را نبرد تا به ادب نزدیک تر باشد.[5]
[1] احمد سالاریه ، ادب سرمایه برتر ، ص۱۷۷
[2] محمدباقر تحریری ، شرح حدیث عنوان بصری ، ص۱۴۳
[3] احمد سالاریه ، همان کتاب ، ص۱۷۹-۱۷۸
[4] محمد باقر تحریری ، شرح حدیث عنوان بصری ، صص۱۴۴-۱۴۳
[5] احمد سالاریه،ادب سرمایه برتر،ص۱۸۱-۱۷۹
